Τα κοινωνικά κινήματα ως ξεχωριστά μαζικά κινήματακοινότητες ανθρώπων που ενώνονται με έναν κοινό στόχο προέκυψαν εδώ και πολύ καιρό. Η εμφάνισή τους συνδέεται με την ανάπτυξη του απολυταρχισμού στο δεύτερο μισό του δέκατου έβδομου αιώνα. Τα πρώτα κοινωνικά κινήματα στη Ρωσία είχαν χαρακτήρα εξεγέρσεων και εμφανίστηκαν ως απάντηση στις οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές που συνέβαιναν στην κοινωνία.
Ως παράδειγμα κοινωνικού κινήματοςτου δέκατου έβδομου αιώνα, μπορεί κανείς να αναφέρει την εξέγερση του αλατιού που έλαβε χώρα στη Μόσχα το 1648. Αφορμή για αυτή την εξέγερση ήταν η φορολογική μεταρρύθμιση του βογιάρ Β. Μορόζοφ (1647), κατά την οποία πρότεινε την εισαγωγή ενός πρόσθετου, καταστροφικού για τους απλούς ανθρώπους, εκβιασμού - φόρου στο αλάτι. Το αποτέλεσμα ενός τέτοιου σχεδίου ήταν η μείωση της κατανάλωσης αλατιού από τον πληθυσμό της πόλης και η απότομη αύξηση της σχετικής δυσαρέσκειας.
Ένα χρόνο αργότερα, όμως, ο φόρος αλατιού ακυρώθηκεΑντίθετα, εισήχθησαν πρόσθετοι άμεσοι φόροι. Αυτή τη φορά, όχι μόνο ο κοινός πληθυσμός, αλλά και εκπρόσωποι των ευγενών άρχισαν να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους. Η τεταμένη κατάσταση στη Μόσχα εντάθηκε ακόμη περισσότερο αφού οι τοξότες του Τσάρου Αλεξέι Μιχαήλοβιτς διέλυσαν τους κατοίκους της πόλης, οι οποίοι αποφάσισαν να υποβάλουν την αίτησή τους σε αυτόν. Το καλοκαίρι του 1648 άρχισαν μαζικά πογκρόμ στα σπίτια των Βογιαρών, οι υποκινητές αυτού του κοινωνικού κινήματος απαίτησαν να τους δοθούν για να τους τιμωρήσουν ο Μορόζοφ και άλλοι βογιάροι που συμμετείχαν στις φορολογικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών. Το αποτέλεσμα της εξέγερσης ήταν ο σχηματισμός μιας ένωσης κατοίκων της πόλης, ευγενείς και τοξότες, η οποία απαίτησε τη σύγκληση του επόμενου Zemsky Sobor. Λίγο καιρό αργότερα, μιμούμενοι τη Μόσχα, παρόμοιες ταραχές οργανώθηκαν από κατοίκους ορισμένων νότιων και βόρειων περιοχών της χώρας.
Από αυτό το παράδειγμα, βλέπουμε ότι το πρώτοκοινωνικά κινήματα στη Ρωσία προέκυψαν αυθόρμητα ως απάντηση των κατοίκων της πόλης στις ενέργειες των ανθρώπων κοντά στην εξουσία. Τέτοια κινήματα είχαν μαζικό χαρακτήρα, είχαν τον δικό τους ηγέτη, ωστόσο, δεν μπορούν να ονομαστούν πλήρως σχεδιασμένα με αυτή τη λέξη. Μεγάλη σημασία σε αυτά ήταν η συλλογική συμπεριφορά των ανθρώπων, η οποία διαφέρει από τις ξεκάθαρα προγραμματισμένες ενέργειες από τον αυθορμητισμό, την έλλειψη οργάνωσης και ισχυρού ηγέτη και τις απρογραμμάτιστες ενέργειες των συμμετεχόντων στο κίνημα.
Η άνθηση των κοινωνικών κινημάτων στη Ρωσία οφείλεταιγια τον 19ο και τον 20ο αιώνα. Ήταν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου που οι πρώτες επαναστατικές ιδέες γεννήθηκαν στο μυαλό πολλών ακτιβιστών και δημοσίων προσώπων. Οι πρώτοι επαναστάτες, κατά κανόνα, ήταν φοιτητές των πανεπιστημίων της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης. Στη δεύτερη δεκαετία του 19ου αιώνα εμφανίστηκαν στην Αγία Πετρούπολη οι πρώτες μυστικές οργανώσεις αξιωματικών («Ιερό Αρτέλ»), πατριωτικές οργανώσεις («Ένωση της Σωτηρίας»). Αυτά τα κοινωνικά κινήματα διέφεραν από τα προηγούμενα με την παρουσία ηγετών και έναν συγκεκριμένο στόχο (κατάργηση της δουλοπαροικίας, ανατροπή της σημερινής κυβέρνησης), αυστηρή μυστικότητα και μακρόχρονη ύπαρξη. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, στη βάση του Πανεπιστημίου της Μόσχας, δημιουργήθηκαν κύκλοι σλαβόφιλων, δυτικοποιητών, κοινωνικών ουτοπιστών κ.λπ. Στις επαρχίες, η μαζική δυσαρέσκεια για την κυρίαρχη κατάσταση της ρωσικής αγροτιάς αυξάνεται.
Όσο για τον 20ο αιώνα, το πιο εντυπωσιακό κοινότα κινήματα αυτής της περιόδου ήταν απεργίες και απεργίες εργαζομένων σε εργοστάσια στη Μόσχα, το Ντονμπάς, τα Ουράλια, τα πολιτικά κόμματα των Σοσιαλεπαναστατών και των Σοσιαλδημοκρατών, πιο ειρηνικά συνδικάτα συγγραφέων και διανοουμένων.
Σύγχρονα κοινωνικά κινήματα στη Ρωσίαδιαφέρουν σε μεγάλη ποικιλία, τα περισσότερα από αυτά, κατά κανόνα, επιδιώκουν αρκετά ειρηνικούς στόχους. Οι δραστηριότητές τους στοχεύουν στην προστασία των συμφερόντων ορισμένων κατηγοριών του πληθυσμού της χώρας, στην καταπολέμηση της καταπάτησης των δικαιωμάτων των πολιτών της και του εθνικισμού. Η ύπαρξη και οι δραστηριότητες εξτρεμιστικών δημόσιων οργανώσεων απαγορεύονται, κατά κανόνα, σε νομοθετικό επίπεδο.
