Interesujące jest modelowanie jako metoda poznaniadwie pokrewne nauki jednocześnie: filozofia i metodologia, ponieważ we współczesnej nauce, w szczególności w fizyce, chemii, cybernetyki, biologii, metody modelowania stały się powszechne.
Ale modelowanie jako metoda wiedzy naukowejnie można uznać za dzieło XIX czy XX wieku, bo wystarczy przypomnieć, że Demokryt i Epikur również czerpali analogie z okrągłymi i gładkimi lub haczykowatymi cząstkami, mówiąc o atomach i ich formach, o sposobach ich połączenia ze sobą, o atomowych pękach i wirach. Reprezentacje te były prototypami modeli stworzonych w naszych czasach i odzwierciedlających budowę atomu materii oraz opisujących wzajemne położenie i współzależność jądra i elektronów.
Modelowanie jako metoda poznania przeszłonajgłębsze zmiany na początku XX wieku wraz z rozwojem cybernetyki, które otworzyły nowe możliwości i niesamowite perspektywy w ustalaniu wzorców i cech różnych układów natury fizycznej, które wpisane są w różne poziomy usystematyzowania i organizacji form ruchu i materii. Ale z drugiej strony, odkrycia w mechanice kwantowej i teorii względności pokazały, że nie ma modelu absolutnego, że modele mechaniczne mają charakter względny i istnieją związane z tym trudności w modelowaniu. Dlatego modelowanie jako metoda poznania wymaga głębokiego zrozumienia teoretycznego i poszukiwania jego miejsca w ogólnej teorii poznania, ponieważ istnieje wiele faktów na temat jego szerokiego zastosowania w różnego rodzaju badaniach.
Oprócz modelowania istnieje również analiza typumetody poznania i charakteryzuje się rozczłonkowaniem na części składowe całościowego przedmiotu w celu pełniejszego i pogłębionego badania. Tymi częściami mogą być strony, właściwości, atrybuty lub relacje. Analiza może być prawna porównawcza (na przykład taka, która analizuje systemy prawne różnych krajów), statystyczna (która bierze pod uwagę dynamikę zjawiska w pewnym okresie) itp.
Często w badaniach wykorzystuje się również następujące metody wiedzy naukowej:
- analogia. Technika, w której opierając się na podobieństwie niektórych cech porównywanych obiektów, wyciąga się wniosek o podobieństwie innych cech tych samych obiektów.
- odliczenie. Metoda poznania, w której na podstawie wielu szczególnych przypadków dotyczących tematu wyciąga się wnioski o całym zestawie przypadków.
- indukcja. Metoda poznania, która opiera się na wnioskach o właściwościach przedmiotu lub zjawiska na podstawie prywatnych wniosków na ich temat.
- Klasyfikacja.Korzystając z tej metody wiedzy naukowej, badane przedmioty są podzielone na różne podgrupy według określonych właściwości lub ważnych cech. Metoda ta ma szczególne znaczenie w takich naukach jak biologia, geografia, geologia i inne nauki opisowe.
- obserwacja.Metoda poznania oparta na celowym postrzeganiu zjawisk, w wyniku której można uzyskać niezbędną wiedzę o właściwościach, znakach zewnętrznych i relacjach badanych obiektów.
- uogólnienie. Metoda poznania, a zarazem metoda myślenia, mająca na celu ustalenie ogólnych właściwości przedmiotów i zjawisk.
- opis. Utrwalanie informacji o obiekcie za pomocą języka.
- prognozowanie. Metoda badawcza polegająca na badaniu konkretnych perspektyw rozwoju określonego zjawiska.
- synteza. Łączenie różnych znaków, właściwości, stron, relacji zjawisk czy przedmiotów w jedną całość.
- eksperyment. Jest to rodzaj badań, w których badane zjawisko jest odtwarzane w kontrolowanych i kontrolowanych warunkach. W toku tego typu poznania dążą do wyizolowania przedmiotu (lub badanego zjawiska) w jego czystej postaci.
Zatem modelowanie jako metoda poznania jest zjawiskiem dość powszechnym, ale dalekim od jedynej metody badawczej w nauce.
