Groteska w literaturze pojawia się po raz pierwszy w epoceRenesans, który charakteryzował się kulturą „karnawałową” i wykorzystaniem dziwacznych obrazów, znanych od czasów starożytnych. Początkowo fabuła prac z takimi elementami opierała się na połączeniu przeciwieństw - śmierci i narodzin, niskich i wysokich uczuć, brzydoty i piękna. W później rozwiniętej romantycznej grotesce krzyk dysonans staje się podstawowym kryterium, które wyraża tragiczną niezgodność obiektywnej rzeczywistości i ideału, automatyzację i śmierć życia, a także zniekształcenie jego najważniejszych cech.
Зачастую гротеск в литературе становится особым и niespotykany świat przeciwstawiający się szarej rzeczywistości i życiu codziennemu. W pewnym stopniu graniczy z science fiction, ponieważ pisarze i poeci uciekają się do używania mitycznych i baśniowych obrazów, animujących przedmioty nieożywione i nadających zwierzętom cechy charakteru ludzkiego. Groteskę w literaturze obserwuje się w dziełach różnych gatunków - w bajkach, powieściach, opowiadaniach.
Jeden z najjaśniejszych przykładów tego kierunkubajka „Niedźwiedź w województwie” autorstwa Saltykowa-Szczedrina, w której nieświadomy urzędnik ukrywa się pod wizerunkiem zwierzęcia, które ma „zrujnować” uczelnie i drukarnie. Ponadto sformułowanie „wypchana głowa” kojarzone z obżarstwem przedstawiciela władz jest używane w odniesieniu do burmistrza, który nie jest bystry. Podobne techniki stosuje Bułhakow w sensacyjnej powieści Mistrz i Małgorzata, w której czytelnicy dostrzegają dziwne połączenie życia Moskali z mistycznym obrazem Wolanda.
Kreatywność Gogola
Naturalne relacje i powiązania w pracachstają się nielogiczne, co jest szczególnie widoczne w opowiadaniu Gogola „The Nose”. Tak więc pisarz opisuje zniknięcie nosa Kovaleva, jego ucieczkę przed „właścicielem” i późniejszy niewytłumaczalny powrót na to miejsce. Analizując groteskę w literaturze, której przykłady tkwią w innych dziełach pisarza, można wskazać na styk niekompatybilnych zjawisk, a opozycja uczuć wysokich i niskich jest często malowana w tonacji komicznej.
Widać to wyraźnie w pracy „Stary światwłaściciele ziemscy ”, gdzie pożywienie kojarzy mu się z naturalnym sposobem życia i głębokimi, zindywidualizowanymi uczuciami z wyższymi ludzkimi możliwościami. „Płaszcz” charakteryzuje się tradycyjnym motywem automatyzacji, w którym każda osoba jest zmuszona wykonywać polecenia władz. Taka sytuacja jest integralną częścią wizerunku Akakiego Akakievicha, który mimo swojej komizmu pozostaje osobą nieszczęśliwą.
Kreatywność pisarzy radzieckich
Dzieła literackie napisane przez Gogola,wpłynął na twórczość innych pisarzy lat 60-70 XX wieku. Podobna wizja jest charakterystyczna dla prozy Daniela i Sinyavsky'ego, która zawiera parafrazy niektórych tematów Gogola. Ponadto w pracy „Kapelusz” napisanej przez Voinovicha uważny czytelnik znajdzie niemal bezpośrednie cytaty z powiedzeń, o których była już mowa w opowiadaniu „Płaszcz”.
Dzięki groteskowej poetyce późniejsi pisarzeżyjący w połowie XX wieku, wyrażali fantasmagoryczny, brzydki i nienaturalny charakter radzieckiego porządku społecznego. W latach 70. istniała znaczna przepaść między językiem społecznym i ideologicznym pracowników partii a prawdziwymi tragediami historycznymi, które nie mogły nie wpłynąć na kreatywność odważnych ludzi. Groteskę w literaturze szeroko stosowali V.Maramzin, I.Guberman, A. Zinoviev, V. Aksenov, Yu. Aleshkovsky, A. Galich, jednak ze względu na niespójność fabuły ich prac z sowieckimi postawami ideologicznymi autorzy ci zostali zmuszeni do emigracji.
