W komnatach królewskich dnia 3 lipca 1583 roku wydarzyła się jedna rzeczjedno z najbardziej tajemniczych i niezrozumiałych morderstw XVI wieku. Syn Iwana Groźnego, Iwan Iwanowicz, został zabity przez własnego ojca. W przypływie gniewu król szturchnął syna laską tak mocno, jak tylko mógł. Uderzenie było precyzyjne i mocne – carewicz zginął na miejscu. Zaskakujące jest także, jakiego syna zabił Iwan Groźny! Najukochańszy, najstarszy, ten, w którym pokładał duże nadzieje, gdyż jego drugi potomek, Fiodor, od początku nie był gotowy rządzić krajem.
W ciągu ostatnich ponad czterystu pięćdziesięciu lathistoria obrosła wieloma legendami, przedstawiano różne wersje wydarzeń. Dokładna data śmierci carewicza nie została jeszcze ustalona. Niektórzy badacze sugerują, że tragedia wydarzyła się już w 1581 r., w listopadzie, inni nazywają 1582 r., a jeszcze inni, w większości, nadal trzymają się daty 3 lipca 1583 r. Ogólnie rzecz biorąc, liczby nie są tak ważne, głównym zadaniem jest zrozumienie, dlaczego Iwan Groźny zabił swojego syna i czy w ogóle go zabił? Spróbujmy to rozgryźć.
Pierwsza wersja. Polityczny
Wyraził to Nikołaj Karamzin w swojej „Historii”.Polityka stała się przeszkodą między ojcem a synem. Przepełniony szlachetną zazdrością carewicz przyszedł do rodziców i zażądał wyzwolenia Pskowa, wypędzenia wroga i przywrócenia honoru Imperium Rosyjskiego. W gniewie Jan krzyknął, że jego syn wraz z bojarami chce go obalić z tronu i podniósł rękę. Borys Godunow próbował ją powstrzymać, ale król ostrym kijem zadał szlachcicowi kilka ran, a następnie uderzył księcia koronnego siłą w głowę. Upadł obficie krwawiąc. Śmierć Iwana, syna Iwana Groźnego, nastąpiła natychmiast. Warto zauważyć, że tę wersję, którą Karamzin uznał za prawdziwą, pierwotnie przedstawił Antonio Possevino, legat papieski, który wprawdzie nie był najbardziej zainteresowanym świadkiem, ale na pewno nie niezależnym. Dlatego też wiarygodność takiego twierdzenia jest bardzo wątpliwa, tym bardziej, że nie znajduje on potwierdzenia w żadnym innym materiale dowodowym. Dlaczego więc Iwan Groźny zabił swojego syna? Zacząć robić.
Druga wersja. Codziennie
Dopiero oficjalnie car Iwan Wasiljewicz był żonatyco najmniej siedem razy. Jak wiemy, niedaleko pada jabłko od jabłoni. Dlatego młody książę koronny starał się dotrzymać kroku ojcu. Jego pierwszą żoną była córka Saburowa, Evdokia Bogdanova, która po nieudanym małżeństwie została przymusowo tonsurowana jako zakonnica. Drugą żonę, Teodozję Michajłową, córkę Sołowowa, spotkał ten sam los – zakończyła życie w klasztorze. W 1583 roku Iwan poślubił córkę najmłodszego z braci Szeremietiewów, Elenę. Pewnego ranka Iwan Wasiljewicz zobaczył ciężarną żonę księcia koronnego w nieodpowiedniej formie: nie miała zawiązanego paska i nie wypadało, aby zamężna kobieta chodziła rozpięta. Król rozgniewał się i dał swojej synowej kilka solidnych klapsów w twarz. Elena upadła i uderzyła się, a następnej nocy straciła dziecko. Natychmiast carewicz pobiegł do izb i zaczął robić ojcu wyrzuty, stanął w obronie żony i za to został uderzony laską w skroń. Okazuje się, że właśnie dlatego Iwan Groźny zabił swojego syna! Jednak i tutaj nie wszystko jest jasne. Autorem tej wersji był ten sam Antonio Possevino, któremu zależało na ukazaniu władcy jako bezwzględnego zabójcy synów w celu legitymizacji europejskiej inkwizycji. Co więc właściwie się wydarzyło?
Trzecia wersja. Miłość
Car rosyjski bardzo pragnął płci żeńskiej iz dowodów wynika, że nie pominął ani jednej spódnicy. Któregoś dnia gdzieś na oddziałach poznał Elenę, żonę carewicza Iwana, o której już rozmawialiśmy, i zaczął ją zmuszać do wspólnego zamieszkania. Nie wiadomo na pewno, czy Iwan Wasiljewicz ostatecznie została synową (na Rusi od dawna tak nazywano mężczyznę, który dzielił z synem jedną kobietę), ale młoda księżniczka opowiedziała mężowi o molestowaniu i postanowił uporządkować relacje z ojcem. Wiemy, jak to się wszystko skończyło. Syn Iwana Groźnego, Iwan, upadł z rozbitą świątynią, a po pewnym czasie jego żona została zesłana do klasztoru. Ale czy tak się naprawdę stało?
Wersja czwarta. Odrzucenie
Historycy, którzy żyli znacznie później niż Iwan Wasiljewiczi jego potomstwo zastanawiali się: „Czy Iwan Groźny zabił swojego syna?” Być może jest to po prostu fascynująca legenda? Innymi słowy, dezinformacja i oszczerstwo? Rzeczywiście, w chwili obecnej sam fakt zabójstwa dziecka budzi ogromne wątpliwości. Aby zrozumieć, dlaczego powinniśmy w to wątpić, cofnijmy się do lat 1883–1885 – czasu, kiedy spod pędzla słynnego rosyjskiego artysty Ilji Repina wyszło dzieło sztuki „Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 r.”.
Obraz „Iwan Groźny zabija syna”
To pod tą nazwą stała się powszechnie znanapubliczności płótno przedstawiające, jak car rosyjski zadał carewiczowi śmiertelny cios. Na czerwonych dywanach pokrytych wzorami w półmroku komnat obok przewróconego tronu leży porzucona laska, a w samym centrum komnat podświetlone są dwie postacie: ojciec, który w wybuchu gniewu właśnie popełnił coś nieodwracalnego, i syna umierającego w jego ramionach. Rozpacz, niezmierzona miłość i przerażenie wyrażają się na twarzy Iwana Wasiljewicza, konwulsyjnie ściska carewicza, próbuje zatamować krwawienie, uciskając ranę na głowie, a syn, przebaczając ojcu, pada na pierś. Starczy wygląd króla o zaostrzonych rysach wygląda na jego stratę jednocześnie żałośnie i przerażająco. W porównaniu z tym twarz Iwana jest bardziej „żywa”, uduchowiona, ludzka. Litość dla ojca ogarnia carewicza, doświadcza uczucia przebaczenia, wynosi go ponad wszystkie drobne namiętności niegodne osoby, która spowodowała jego śmierć i oczyszcza jego duszę. Dokładnie to pokazuje obraz „Iwan Groźny zabija syna”.
Losy dzieła Repina
Teraz płótno jest przechowywane w Moskwie, w TretiakowskiejGaleria. Grupa prawosławnych działaczy i historyków w 2013 roku zażądała jego usunięcia, gdyż obraża uczucia patriotyczne Rosjan. Prośba została odrzucona. Trzeba powiedzieć, że to nie pierwszy atak na zdjęcie. Kiedy po raz pierwszy zaprezentowano go szerokiej publiczności na 13. wystawie objazdowej, cały Petersburg był podekscytowany. Widzowie dosłownie oblegli budynek, w którym wisiało płótno. Toczyły się zacięte dyskusje: inteligencja i postępowa młodzież były szalenie zachwycone, inni mieszkańcy Petersburga oburzeni: „Czy można pokazać synobójstwo?” Wśród tych, którym dzieło się nie podobało, był cesarz Aleksander III, w wyniku czego zakazano jego wystawiania 1 kwietnia 1885 roku. Był to pierwszy film poddany cenzurze w Imperium Rosyjskim. Jednak już trzy miesiące później, na wniosek artysty A. Bogolyubova, który był blisko sądu, zakaz został zniesiony.
Czy doszło do morderstwa?
Na tej właśnie wystawie w Petersburgu w 1885 rokuObraz „Iwan Groźny zabija syna” zauważył wybitny rosyjski myśliciel i Naczelny Prokurator Świętego Synodu Konstantin Pobiedonoscew. Był oburzony fabułą, ponieważ jego zdaniem fikcja została przedstawiona jako fakt. Pobiedonoscew napisał list do Aleksandra III, w którym stwierdził, że tego dzieła malarstwa nie można nazwać historycznym, ponieważ przedstawiony moment jest po prostu fantastyczny. Jak to? Zawsze opowiadano nam o zamordowaniu carewicza Iwana przez Iwana Wasiljewicza jako fakt bezsporny, nawet w podręcznikach szkolnych pisano o tym jako przykład okrucieństwa rosyjskiej autokracji. Nie było do końca jasne, dlaczego Iwan Groźny zabił swojego syna. Ale nikt nie pomyślał o tym, w jaki sposób takie informacje przedostały się do literatury historycznej.
Dramatyczne wydarzenie
Stało się to w 1913 roku w Galerii Trietiakowskiejcoś dziwnego. Oglądając płótno Ilji Repina „Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 r.” malarz ikon Abram Balashov krzyknął: „Za dużo krwi!” Następnie zaatakował obraz nożem i pociął go. Repin natychmiast przybył do Moskwy i wraz z Igorem Grabarem, swoim byłym uczniem i słynnym konserwatorem, rozpoczął renowację. Próba dzieła malarskiego odbiła się szerokim echem w prasie, toczyła się nawet dyskusja na temat tego, jak zwykli ludzie odnoszą się do przedstawiania osób królewskich. Repin został niespodziewanie oskarżony o celowe prowokowanie ludzi do agresji i niezrozumienie sytuacji w Rosji. Artysta był zdezorientowany i bardzo zirytowany. Zdenerwowany opuścił Moskwę i postanowił, że nigdy więcej nie przyjedzie do tego miasta.
Dlaczego carewicz umarł?
Metropolita Jan z Ładogi i Petersburgaw swojej książce „Autokracja ducha” zaprzeczył faktowi morderstwa i stwierdził, że śmierć syna Iwana Groźnego nastąpiła na skutek ciężkiej choroby. Rzeczywiście, w zachowanych dokumentach historycznych nie ma ani słowa o dzieciobójstwie. Odkryto jednak wiele czynników potwierdzających śmierć księcia koronnego w wyniku zatrucia. W. Manyagin w swojej pracy z 2003 r. „Przywódca Kościoła bojowego” napisał, że Iwan został otruty sublimatem, trucizną, która powoduje bolesną śmierć, jeśli zostanie przyjęta w ilości 0,18 grama lub więcej.
Ekshumacja
W Katedrze Archanioła na Kremlu w 1963 roku otwartocztery grobowce: dowódca Skopin-Shuisky, carewicz Iwan, car Iwan Wasiljewicz, car Fiodor Ioannowicz. Podczas badania szczątków naukowcy odkryli, że wszystkie cztery szkielety zawierały w przybliżeniu równe ilości arsenu i nie przekraczały one normy. Natomiast w kościach carewicza Iwana i cara Iwana Wasiljewicza wykryto obecność rtęci w dawce znacznie przekraczającej dopuszczalną normę. Niektórzy historycy argumentowali, że nie było to zatrucie, ale konsekwencje leczenia maściami rtęciowymi na kiłę. Jednak w wyniku badań w szczątkach przedstawicieli rodziny królewskiej nie ujawniono żadnych zmian syfilitycznych.
Nowe fakty
W latach 90-tych przeprowadzono badania pochówkówwielkie moskiewskie królowe i księżniczki. W rezultacie odkryto, że Elena Glińska, matka Iwana Groźnego, zmarłego w 1538 r., i Anastazja Romanowa, jego pierwsza żona, zmarła w 1560 r., zostały otrute sublimacją. Oznacza to, że rodzina królewska była ofiarą zatrucia przez kilka dziesięcioleci. Dane z tych i innych badań pozwoliły stwierdzić, że zamordowanie syna Iwana Groźnego przez własnego ojca jest fikcją; w rzeczywistości został on otruty, o czym świadczy fakt, że zawartość trucizny w jego szczątkach przekracza dopuszczalne ograniczyć wielokrotnie. Zatem nauka kategorycznie odrzuca wersję synobójstwa.
