Powstanie pod wodzą Pugaczowa1773-1775 to największe powstanie chłopskie w historii Rosji. Niektórzy uczeni nazywają to zwykłym ludowym zamieszaniem, inni prawdziwą wojną domową. Można powiedzieć, że powstanie Pugaczowa wyglądało inaczej na różnych etapach, o czym świadczą wydane manifesty i dekrety. I nie jest to zaskakujące, ponieważ z biegiem czasu zmienił się skład uczestników, a tym samym cele.
W początkowej fazie powstanie Jemelyana Pugaczowamiał na celu przywrócenie przywilejów Kozaków. Chłopi, którzy w nim uczestniczyli, żądali od właścicieli ziemskich wolności dla siebie. Już w 1774 r. Ukazał się Manifest Lipcowy, w którym główną uwagę zwrócono na chłopów, którzy mieli być zwolnieni od wszelkich podatków i przydzieleni ziemią. Szlachcice zostali uznani za głównych awanturników imperium. W tym czasie powstanie Pugaczowa nabrało wyrazistego anty-poddaństwa i antypaństwowego charakteru, ale nadal brakuje mu jakiejkolwiek konstruktywnej treści, dlatego wielu historyków nazywa je zwykłą rewoltą.
Pugaczow ogłosił się wskrzeszonym carem Piotrem IIIi wezwał Kozaków do swej służby. Udało mu się zebrać armię, która pod względem zdolności bojowych mogłaby z powodzeniem konkurować z rządem. Począwszy od 17 września wystąpieniem oddziału kozackiego, powstanie objęło rozległy obszar: Ural, Dolną i Środkową Wołgę oraz Orenburg. Po krótkim czasie Baszkirowie, Tatarzy i Kazachowie zdecydowali się dołączyć do Kozaków. Oczywiście robotnicy i chłopi ziemscy z prowincji, w których toczyły się działania wojenne, zwykle witali Pugaczowa z radością i dołączali do jego armii. Po zajęciu fabryk na Uralu armia rebeliantów przeniosła się do Kazania, ale została pokonana przez wojska Michelsona. Wydawało się, że powstanie Pugaczowa się skończyło, ale w rzeczywistości wszystko potoczyło się zupełnie inaczej. Uzupełniwszy swoje siły na prawym brzegu Wołgi, Pugaczow skierował się na południe w nadziei na podniesienie Kozaków Dońskich. Ale plany te nie miały się spełnić, a powstanie Pugaczowa zostało ostatecznie stłumione przez wojska Michelsona. W styczniu 1775 r. Prowodyr został stracony w Moskwie. W ostatnich godzinach Pugaczow, według naocznych świadków, zachowywał się odważnie i godnie.
W latach 1773-1775 było wielu chłopówzamieszki. Za nieposłuszeństwo chłopów właściciele ziemscy zostali surowo ukarani, ale kłopoty nie ustały. Aby je stłumić, rząd utworzył specjalny oddział karny, któremu przyznano prawo do osądzania i karania chłopów według własnego uznania. Hrabia Panin wyróżniał się szczególnie okrucieństwem środków wytępienia zamieszek, który nakazał powiesić co trzystu osobom. Należy zauważyć, że nawet bez jego rozkazów krew płynęła jak rzeka i często biczami biją zarówno prawych, jak i winnych. Jedynie przy pomocy brutalności powstanie Pugaczowa zostało stłumione, a zniesienie pańszczyzny w Rosji zostało odłożone na kolejne 100 lat.
