Co tkwi tylko w człowieku, co go tworzyindywidualność i odróżnia się od innych ludzi? Jest to jego świat wewnętrzny, który kształtuje się tylko według swoich indywidualnych praw i ma określoną treść, opartą na załamanej i przemyślanej przez człowieka w szczególny sposób rzeczywistości zewnętrznej. Więc co stanowi świat wewnętrzny? Składa się ze stabilnych znaczeń zjawisk i obiektów rzeczywistości zewnętrznej, ukształtowanych pod wpływem osobistych doświadczeń człowieka, postaw wobec nich, a także potrzeb i osobistych wartości, które kształtują się z uwzględnieniem tych znaczeń. W psychologii świat wewnętrzny nazywany jest sferą wartościowo-semantyczną jednostki. Kontroluje zachowanie człowieka, które w przeciwieństwie do zachowania zwierzęcia nie ogranicza się tylko do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb biologicznych, ale ma także wymiar społeczny i psychologiczny.
Aby wyjaśnić zachęty w zachowaniuosoba w psychologii posługuje się pojęciami motywu i motywacji. Motywacja to psychologiczne przyczyny, które wyjaśniają zachowanie danej osoby. To poszukiwanie odpowiedzi na pytania „po co?”, „Dlaczego?”, „W jakim celu?” itp. Motyw jest wewnętrzną własnością osoby, która skłania ją do podjęcia jakiegokolwiek działania. Potrzeby są ściśle związane z pojęciem motywu, czyli pilne potrzeby powstające w określonych warunkach, niezbędne do normalnego rozwoju i życia.
Obecność potrzeb odróżnia żywe istoty odnieożywiony. Zmuszając do szukania sposobów zaspokojenia, podniecają ciało, stymulują zachowanie. Oczywiście, jako istota wyższa, człowiek ma najszerszy zakres potrzeb niezbędnych do jego pełnego istnienia. Oprócz fizyczności istnieją również materialne, społeczne i duchowe, a jednostki różnią się od siebie nieodłącznymi potrzebami i szczególną kombinacją. Motywy czy potrzeby stanowią złożoną strukturę, zbudowaną na poziomach hierarchii – to jest sfera motywacyjna jednostki. Po raz pierwszy model motywacyjny został stworzony przez amerykańskiego psychologa A. Maslowa w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku.
Ten wybitny psycholog opracował siedem krokówpiramidy, której każdy z etapów jest określonym rodzajem potrzeb. Pierwsza to potrzeby fizjologiczne, druga to potrzeba bezpieczeństwa, trzecia to społeczna potrzeba miłości i przynależności do wspólnoty ludzi, czwarta to chęć osiągnięcia sukcesu i szacunku, piąta to poznawcza, szósta kulturowa i estetyczne, wreszcie siódme to pragnienie samorozwoju, samodoskonalenia. Wszystkie te etapy, które składają się na motywacyjną sferę osobowości, Maslow wbudował w piramidę w ściśle określonej kolejności nieprzypadkowo, tym samym pokazał, że u jej podstawy leżą niższe potrzeby fizjologiczne, tylko poprzez zaspokojenie których człowiek jest w stanie się poruszać i rozwijać się dalej, a jego zachowanie może poradzić sobie z już wyższymi potrzebami. Sfera potrzebowo-motywacyjna osobowości składa się z kilku elementów: treści, siły pragnienia, jego częstotliwości i sposobów zaspokojenia.
W ramach rozważanego tematu warto to podkreślićkolejną ważną koncepcją jest cel. Cel to wynik, do którego osiągnięcia zmierzają działania mające na celu zaspokojenie pilnej potrzeby. Sferę motywacyjną jednostki tworzą motywy, potrzeby i cele. Dla każdej osoby rozwija się ona bardzo indywidualnie i można ją ocenić za pomocą trzech parametrów: szerokości, plastyczności i hierarchii.
Im bardziej zróżnicowane są motywy, potrzeby i celeczłowiek, tym szersza i bardziej rozwinięta jego sfera motywacyjna. Sfera motywacyjna osoby jest określana jako bardziej plastyczna, gdy używa ona bardziej zróżnicowanych środków (w porównaniu z innymi), aby osiągnąć rezultat i zaspokoić potrzebę. Podajmy najprostszy przykład. W dążeniu do zdobycia wiedzy jedna osoba korzysta tylko z Internetu, a druga, która ma bardziej elastyczną sferę motywacyjną, wykorzystuje do tego także książki, komunikację z ludźmi i media. Należy zauważyć, że szerokość i plastyczność to różne pojęcia. Szerokość geograficzna to różnorodne obiekty, za pomocą których dana osoba zaspokaja pilną potrzebę, a plastyczność to interakcja między różnymi poziomami składającymi się na sferę motywacyjną jednostki: motywy i cele, potrzeby i motywy, potrzeby i cele.
Hierarchia jest strukturą każdegoodrębnie rozpatrywany poziom sfery motywacyjnej. W każdym z nich motywy, potrzeby i cele mają inną siłę i częstotliwość występowania. Im więcej takich różnic, tym bardziej hierarchiczna jest sfera motywacyjna osobowości.
