De val van het West-Romeinse rijk is een onderwerpgeïntroduceerd in de geschiedschrijving door een van de meest invloedrijke historici, Edward Gibbon (1737-1794). Zijn monumentale werk "Geschiedenis van het verval en de val van het Romeinse rijk" maakte het concept algemeen bekend bij lezers die serieus geïnteresseerd waren in het probleem. Hoewel het niet kan worden gezegd dat Gibbon de eerste was die zich toelegde op het bestuderen van wanneer en waarom het kolossale rijk instortte. Sinds de achttiende eeuw zijn veel wetenschappers letterlijk geobsedeerd door deze vragen en komen ze voortdurend met nieuwe theorieën. Zoals een hedendaagse Amerikaanse geleerde Glen Bauersock het uitdrukte, kan de val van het West-Romeinse rijk worden gezien als het archetype van de teloorgang van een grote macht, en dus als een symbool van angsten en waarschuwingen in verschillende tijdperken.
Sommige geleerden zijn van mening dat de splitsing tussenDe oostelijke en westelijke gebieden, geregeerd door individuele keizers, stimuleerden het verval van Rome. Het oostelijke deel werd het Byzantijnse rijk met als hoofdstad Constantinopel, terwijl de westelijke helft zich voornamelijk concentreerde op het grondgebied van het moderne Italië. Het verval van het Romeinse rijk was een continu proces dat meer dan een eeuw duurde. Daarom geven andere historici er de voorkeur aan te zeggen dat Rome zich heeft aangepast aan de nieuwe omstandigheden, en als zodanig was er geen achteruitgang. Het grote Rome maakte volgens Edward Gibbon en zijn aanhangers een einde aan zijn bestaan op 4 september 476, toen de leider van de Germaanse stammen Odoacer (in het Romeinse leger was hij het hoofd van de Germaanse huurlingen) de laatste West-Romeinse keizer Romulus Augustulus omver wierp. Romulus Augustulus was hoogstwaarschijnlijk van Germaanse afkomst. Odoacer vond Romulus zo ongevaarlijk dat hij niet eens de moeite nam hem te executeren, maar hem alleen wegstuurde. De val van het West-Romeinse rijk gaf aan dat Rome niet langer financiële macht had en de verspreide westelijke regio's effectief kon beheersen, hoewel hun inwoners Romeinen bleven zien en zichzelf noemden. De bloedeloze staatsgreep in 476 was geen belangrijk keerpunt; veel gebeurtenissen en trends leidden tot de achteruitgang.
Professionals die zich aan de versie houdenaanpassing aan nieuwe omstandigheden, wordt aangenomen dat het rijk tot 1453 bleef bestaan. Zo vond de val van het West-Romeinse rijk plaats toen de Ottomaanse Turken Byzantium (Constantinopel) binnentrokken.
Natuurlijk, de datum met de omverwerping van Romulus Augustus,aangenomen door Edward Gibbon is zeer voorwaardelijk, en in feite, als er een gelegenheid was om mensen uit die periode te vragen, zouden ze zeer verbaasd zijn dat de geschiedschrijving zo'n groot belang aan deze gebeurtenis hecht. Andere belangrijke gebeurtenissen die de val van het Romeinse rijk markeren, kunnen worden overwogen, evenals een combinatie van vele factoren (de opkomst van een nieuwe religie van het christendom, een algemene crisis in verband met een verslechterende economie, ernstige corruptie, inflatie, militaire problemen, incompetente heerschappij van keizers en andere) die hebben geleid tot afwijzen. Deze datum markeert echter traditioneel het einde van de oudheid en het begin van de Europese middeleeuwen. De territoria van het rijk in West-Europa, inclusief Italië, en het noordwestelijke deel van Afrika werden onderworpen aan verschillende invasies, er waren etnische bewegingen, gezamenlijk de Grote Migratie genoemd. In het oostelijke deel bleven de grenzen enkele eeuwen intact tot de islamitische veroveringen.
Over het algemeen markeerde de ineenstorting van het Romeinse rijkculturele en politieke transformaties, de overgang naar een meer autoritaire regeringsvorm, de aanvaarding van het christendom als staatsgodsdienst, de verwerping van de tradities en waarden van de klassieke oudheid. In de geschiedschrijving is het gebruikelijk om de term "Byzantijns rijk" te gebruiken als de opvolger van het Romeinse rijk, en in feite is het beter om over continuïteit te spreken, hoewel het rijk van de late oudheid verschilde van het klassieke Rome.
